Οι ελέφαντες πάντα θα χορεύουν

*Ας κλείσουμε αυτό το έτος με ένα καλό βιβλίο. Παρακάτω έγραψα την άποψη μου για αυτό. Το επέλεξα γιατί ως ιστορία έχει πολλές αναλογίες και με το 2014 και κυρίως τώρα που βρισκόμαστε προ των εκλογών. Οι ελέφαντες είναι αυτοί που κινούν τα νήματα, που έχουν την εξουσία. Ο χορός τους είναι αυτός που καθορίζει τα πράγματα, που καθιστά κάτι δίκαιο, κάτι άδικο.* 

Σοφία Νικολαΐδου, Χορεύουν οι ελέφαντες, 2012, εκδ. Μεταίχμιο, σελ.352

Οι ελέφαντες στο μυθιστόρημα της Σοφίας Νικολαΐδου στήνουν τον χορό, έναν χορό εξουσίας που μοιάζει πιο πολύ με βαλς, τον χορό των λίγων που στις αρχές του είχε χαρακτηριστεί ανήθικος και αμαρτωλός. Ας πιάσουμε τα πράγματα από την αρχή.

Ο Μηνάς, μαθητής του 2011, κατέχει τη γνώση, είχε μπαμπά μεγαλοδημοσιογράφο που του μετέδωσε το μικρόβιο της έρευνας και της μάθησης, αλλά παρόλαυτα αποφασίζει ότι δεν θα δώσει Πανελλαδικές. Δεν θεωρεί ότι η γνώση μπαίνει σε καλούπια. Η μητέρα του έξαλλη. Εκείνος ανένδοτος. Ο καθηγητής που του έχει μεγάλη εκτίμηση, του προτείνει να κάνει μια μεγάλη έρευνα για να απασχολείται αυτή την κρίσιμη χρονιά. Το θέμα που του δίνει είναι η δολοφονία του Αμερικανού δημοσιογράφου Τζακ Τάλας, το 1948, που παραλίγο να προκαλέσει διπλωματικό επεισόδιο ανάμεσα σε Αμερική και Ελλάδα. Ο ένοχος δεν βρέθηκε πραγματικά. Οι ελέφαντες χόρεψαν τον χορό τους και ένας αθώος μπήκε στη φυλακή. Ο Μανόλης Γκρης έμεινε φυλακισμένος για 12 χρόνια.

Η υπόθεση της δολοφονίας ακούγεται γνωστή στους παλιότερους και αυτό γιατί αφορμή για τη συγγραφή του βιβλίου ήταν η πραγματική δολοφονία του δημοσιογράφου Πολκ στη Θεσσαλονίκη την περίοδο του εμφυλίου. Ο Στακτόπουλος καταδικάστηκε χωρίς να είναι υπαίτιος. Η υπόθεση έπρεπε να κλείσει γρήγορα. Το έγκλημα φορτώθηκε στους κομμουνιστές γιατί αυτό ήταν πιο ανώδυνο για τη δεξιά που ήταν στα πράγματα. Κατασκευάστηκαν τα στοιχεία και η υπόθεση έκλεισε.

Το «Χορεύουν οι ελέφαντες» είναι μια ιστορία αληθινή μπλεγμένη με στοιχεία μυθοπλασίας. Είναι η τεκμηριωμένη απόδειξη ότι το 1948 είναι το σύγχρονο 2011. Ταυτόχρονα, αποτελεί ένα πέρασμα από σημαντικά γεγονότα της σύγχρονης ιστορίας της Ελλάδας με αναφορές στον ξεριζωμό των ποντίων προσφύγων, στην κατοχή, στον εμφύλιο αλλά και τη διπλωματία σε Ευρώπη και Αμερική. Η αφήγηση κινείται κυρίως σε δύο χρονικά επίπεδα. Από τη μια το 1948-9 και από την άλλη το 2011. Ο ρυθμός είναι πότε γρήγορος πότε αργός. Οι αναφορές στο τώρα και στη ζωή του Μηνά δεν τρέχουν με τον ρυθμό των εξελίξεων του ‘48. Οι χαρακτήρες μιλούν σαν να δίνουν κατάθεση. Το στυλ γραφής αυτό μαρτυρά.

Στους πρωταγωνιστές, η Νικολαΐδου, αποδεικνύει το βάθος της έρευνας της αλλά και της φαντασίας της. Η πόντια μητέρα του Μανόλη Γκρη απεικονίζεται ίσως με τον καλύτερο τρόπο ξεδιπλώνοντας στις σελίδες τα βιώματα της αλλά και ψάλλοντας ποντιακούς στίχους ελαφρώς παραλλαγμένους ανάλογα με την περίπτωση («Εξέβ’απάν σο Ποζ Τεπέ, κι είδα την Τραπεζούνταν, τα δάκρυα σ’ ομματόπα μου, άλλο κι θα στεγνούνταν»). Οι γνώσεις της συγγραφέως σε θέματα διαλέκτων, ιστορικών πλαισίων και καταστάσεων είναι έκδηλες. Οι χαρακτήρες αποτυπώνονται ρεαλιστικά. Ειδικά η μητέρα του Μηνά στο σήμερα με τις ανασφάλειες της και την υπερπροστατευτικότητα απέναντι στο παιδί της.

Από τους διαλόγους δεν λείπει το χιούμορ κάτι που δίνει ζωντάνια στο κείμενο. Ωστόσο, αν θέταμε στο μικροσκόπιο κάποιες φράσεις θα λέγαμε ότι ορισμένες φορές ο νεανικός λόγος του Μηνά και της συμμαθήτριας του αποκτά ένα ύφος που οι σημερινοί δεκαεπτάχρονοι δεν το υιοθετούν. Για παράδειγμα, λέξεις όπως «κουτσαβλό» και «ζώγγολο» θεωρούμε πως δεν ακούγονται πολύ στις παρέες. Δίνεται, όμως, η εντύπωση ότι τίποτα δεν έχει τοποθετηθεί τυχαία. Επιπλέον, μέσα από το στόμα των χαρακτήρων της εκφράζονται απόψεις και γενικές αλήθειες για θεμελιώδεις έννοιες όπως η δικαιοσύνη, η ιστορία, η πολιτική αλλά και το εκπαιδευτικό σύστημα, το δημόσιο και οι μαθητικές καταλήψεις. 

Οι «Ελέφαντες» προβάλουν μια πολιτική κατάσταση που είναι και σήμερα εμφανής. Οι πολιτικές σκοπιμότητες και τα σφάλματα των τελευταίων χρόνων «όλα μαζί ποντίσανε τη χώρα». Η αδικία έγινε θεσμός. Η αδικία που έκλεισε έναν αθώο στη φυλακή και η αδικία που τώρα μας έχει φέρει στον γκρεμό. Ο στόχος του βιβλίου είναι αυτός, μέσα από την υπόθεση του Γκρη να δείξει την πολιτική κατάσταση και εξουσία τότε και τώρα. Ένα βιβλίο που διαβάζεται ευχάριστα από έφηβους μέχρι ηλικιωμένους.

A.Π.